Qofku markuu arko cinwaankan waxaa laga yaabaa inuu layaabo ,oo uu isweydiiyo tolow qoraagu muxuu uga jeedaa ,laakiin markaad qoraalkan aad akhrido ayaad ogaanaysaa ulajeedada cinwaankan. Wadanka Kenya hadaba waa wadan caynkeeya, Kenya waa dawlad ku taala geeska afrika,waxay xuduud la wadaagtaa wadamada Soomaaliya, Suudaan, Itoobiya,Ugaandha iyo Tanzaaniya, tirada dadkeeda waxaa lagu qiyaasay tirokoobkii la sameeyey 1999kii 28milyan Soomaalida ku nool kenya isla tira koobkaa waxa lagu qiyaasay 860 kun oo qof, inkastoo ay Soomaalida Kenya arintaas ka gilgisheen oo ay ku andacoonayaan inay intaas ka badan tihiin ,hadan waxaa loo tiirinayaa arintan Soomaalida oo reer guuraa ah iyo dawlada oo aan doonayn inay Soomaalida xuquuqdooda u dhamaystirto. Waxaa ku nool wadankan qabaa’il iyo qawmiyado tiro badan sida: kukuuyada oo ah qabiilka ugu badan wadankan, jalwa,turkaana,masay,Soomaali,baajuun ama reer xeebeedka oo mambaasa dega, iyo kuwo kale oo badan Dhaqaalaha wadanka waxaa ugu badan oo uu ka soo galaa beeraha iyo dalxiiska . Hadaba sidee ayey Soomaalidu wadan uga mid noqdeen ?. kani waa sawir gacmeed ay qortay jariidada daily nation ee ka soo baxad kenya, waxaana lagu baadhanayaa moi oo jeebkiisa gacanta la gelinyo, shandadiisiina la baadhanyo, wuxuu haystayna laga qaadaayo ,oo sida soomaalida loo galo looga tusaale qaadanaayo, askartii oo bahalowdayna ka turjumaysa, oo soomalida iska dhaafe hadii ay moi helaan hilfaha u qaadaaya. Soomaaliya sidaynu ognahay waxaa loo qaybiyey shan qaybood gobolkan hada ay Soomaalidu ku nooshahay waxaa loo yaqaanay NFD intii aan laga badalin loona bixin Waqooyi Bari Kenya ,waxaa laga gooyey gobolkan laba degmo oo kala ah Siyalow iyo Mooyaale, si Soomaalida loogu yareeyo dhulka. Markii ay Kenya xornimada qaadanaysay 1963dii dadka Soomaalida ah ee ku noolaa NFD waxay codsadeen in lagu daro walaalahooda Soomaaliyeed ,ingiriiskii markaa joogay wuxuu ka qaaday Soomaalidii markaas joogtay afti ,markii uu arkay in ay Soomaalidu u codaynayso inay Soomaaliya raacaan ,ayuu arintii baabi’iyey ,dabadeedna go’aanku gaadhay inay gobol Kenya ka mid ah noqdaan. Soomaalida manta xaalkeedu waa sidee: Waxaynu u kala qaadi karnaa labo: 1- Soomaalida hada ka tirsan Kenya:- Soomaalidani waxaa lagu tiriyaa dad aan xuquuqdii ay ku lahaayeen wadan Kenya aan helin, sababo badan awgood ,waxaana ka mid ah . A- markii loo diiday inay Soomaaliya raacaan ayaa waxaa bilowday dhaq-dhaqaaqyo isku dayey inay wadankooda goostaan, dawlad Kenyana waxay ku soo rogtay xaalad deg –dega, madaxweynihii hore ee Kenya Joomo Kenyatta ,wuxuu Soomaalida u arkaayey cadow dawladiisa minja xaabinaya, dabadeed wuxuu culayska saaray sidii uu u cadaadin lahaa Soomaalida ku dhaqan dhulkaas ,wax kale daaye siday odayaasha xilligaas joogay kaaga sheekaynayaan xoolaha Soomaalidu xalaal ayey u ahaayeen dawlada Kenya ,oo siday doonto ayey ka yeeli jirtay. Masjidka 6-street ee Nairobi, waa masjidka ugu weyn ee xaafadda Islii ee Soomaalidu ugu badantahay B- Soomaalida dalkaas oo u badan dad aqoontoodu aad u hoosayso una badan xoolo dhaqato sida Soomaaliduba u badan tahay, isla markaas kooda aqoonta lehina uu fiirsanaayo danihiisa gaarka ah ayaa iyana waxay keentay in dhulka ay dadkaasi ku noolyihiin noqdo meelaha ugu hooseeya xaga hormarka wadanka Kenya ,oo si fiican oo aad moodid in laagu talo galay loo dayacay sida:wadooyinka ,iskuulada ,cusbataalada,iwm C- Soomaalida reer Kenya oo xaga dhaqdhaqaaqa sida badan la mid ah Soomaalida qaxootiga ah ee wadan ka soo gashay, waayo marka labadoodaba loo arko inay Soomaali yihiin waa lawada qabtaa kani markuu (kibaandhaha) ama sharciga ula soo baxo waxay badanaaba ugu jawaabaan si kastuu af-sawaaxiliga u yaqaano waa macmal –foojira ah.,waxaayna badanaaba ka jecelyihiin ama u hawlfududeeyaan Soomaaliga aan sharciga lahayn iyagoo lacagta ka qaata dabadeedna siidaaya, horena waxaa u jiri jirtay Soomaaliga NFD u dhashay markuu Nairobi soo aadaayo in warqad dhaq-dhaqaaq la soo siin jiray ,halka kan kale ee Kenyaanka ahi siduu doono u soconaayo wadanka gudihiisa . 2- soomaalida soo qaxday ,soomaalida soo qaxday waa kuwa ugu nasiibka daran uguna hantida badan wadankan Kenya ,waxay u egyihiin garab rarato aan wadankoodii jeclayn inay dib u jaleecaan uguna noqdaan dhibaatooyinka ku dhacayana waxay ka yihiin kow oo iyagaa isugu wacan dacdarada ay ku sugan yihiin manta ,waxay ku leeyihiin wadanka Kenya ganacsi aad u balaadhan oo waxaadba is odhanaysaa hantidii wadanku lahaaba waxaa laysugu keenay Nairobi ,sida ay wax u kala wadaan ,oo waxay ku laayihiin Nairobi suuq aad u balaadhan oo la yidhaahdo gaarisa looj, sawirkiisana warbixintuu la socdaa. Suuqaas gaarisa looj layidhaado oo loogu magacdaray magaalo madaxda gobolka Soomaalida , wuxuu ka mid yahay suuqyada waaweyn ee wadanka Kenya looga soo safro si waxlooga gato , suuqani wuxuu magaalada ka saaray hindidii wadanka xaaraanta ku haysatay , wuxuu u qaybsamaa laba qaybood oo kala ah ,suuqa lacagta qalaad lagu sarifo iyo kan dharka . Sawirkani waa maqaayda ay soomaalidu ku fadhi dirirto ,waxayna ku taalaa seven street islii, waxaadna arkaysaa wargeysyadii iyagoo akhrisanaaya kuwa soomaaliya ka soo baxa. Garissa Lodge: Waa suuqweynaha Soomaalidu ay ku leeyihiin Nairobi ka soo baxa.   Suuqan waa si ula kac ah loogubay 2000 waxaana lagu tuhmay arintan inay hindidu ka danbeeyeen, waayo dadkii madawga ahaa ayaa ku soo jabay suuqan waxaadna arkaysaa iyadoo tuulooyinka iyo magaalooyin waaweyn ee wadan alaabta looga rarayo, waxaana lagu jiyaasaa hantidii halkaas ku baabaday 360milyan oo dollar, waxaad ka garankartaa hantida halkaas taalay . Soomaalidu waxay leedahay maqaaxiyo lagu fadhidiriro, oo aad is odhan kartidba waa meelaha Soomaliyaba laga huriyo ,wadanku waa u furan yahay Soomaaliaya qofkastaana si fudud ayuu u soo geli karaa ugana bixi karaa ,maqaaxiyahaasi waxay ka furan yihiin xaafada islii iyo magaalada townkeeda ,waxaana meelaas aaad ku arkaysaa raga Soomaaliya manta siyaasiyiinta iyo dagaal oogayaasha looga yaqaano iyo taageerayaashooda oo ku kaftamaaya, isuguna muruqsheeganaya. Mudo aan sidaas u sii fogeny booliska Kenya wuxuu maqaaxiyahaas ka raabay rag badan oo odayaal ah ,oo halkaas ku fadhi dirirayey,ilaa iyo hadana qaar ayaa jeelasha ku jira. Xaalada raafka ee ay hada Soomaalidu ku sugan tahay: Xaaladan hadaynu u gudubno waxaa xaalad run ahaan tii aad u murugo badan ,Soomaaliduna ay qayb ka tahay iyaguna isugu wacan yihiin ,wadankani waa wadan distoor leh mar marka qaarkood qofku isagoo si sharafleh ku noolaan karo ayuu hadana soomaaligu jecelyahay bahdilaada dhibaatada badan ee loogeysanaayo ,oo dhawr dhinac ah, 1- dhaqaala xumida wadanka ka jirta oo askarigii mushahar ku filan aanu haysan, taas oo uu cabiray sawir gacmeed maalin dhawayd ku soo baxay wargeys wadankan ka soo baxa oo la yidhaahdo DAILY NATION ,wuxuu sawiray askartii oo madaxweynihii wadanka qabatay goor fiid ah isagoo shandad wata,iyagoon garanayn ,dabadeed siday Soomaalida ugalaan ku sameeyey intay qabteen oo shandadiisii iyo jeebkiisiiba baadheen ,wuxuu haystayba ka qaatay ,waana siday Soomaalida ku sameeyaan. 2- Qofka Soomaaliga ah oo aan garanayn sidii uu uga faa’iidaysn lahaa qanuunka wadankan, oo marmarka qaarkood lacagta askartu ay ka qaadato hal bila ku samaysan kara degenaansho ama ciqaamad ,mudo uu ku joogi karo waa kii aan doonayn inuu xeryaha qaxootiga dego ,. 3- Qofka Soomaaliga ah oo isagoo xaaladiisa nabad gelyo sidaa tahay, ayuu hadana saqda dhexe soconayaa, taas oo isaga iyo maalkiisaba khatar gelinaysaa ,badanaaba hadii aanu raaf guryaha laysugu soo galaa jirin ,waxaa la qab qabtaa dadka gooraha ama waqtiyada xun socda.. 4- Xaaladan hada lagu sugan yahay oo boob cad ah ,laysugana soo galayo guryaha iyadoo ayaamahan Soomaalida loogu soo mar marsiyoodo xuseen caydiid oo aan manta laweydiin ri’ habawday ,ayaa hadloo wadan kayaga farageliyey. 5- Booliiska Kenya oo noqday budhcad sharciyaysan ,oo aan waxba reebayn waxay arkaana hilfaha u qaada ,wuxuu doonaba ha ahaadee ,waxayna uba arkaan waxkasta oo qofka Soomaaliga ahi leeyahay inay yihiin wax xalaal u ah ,oo waxay iska dhaadhiciyaan in joomo kenyatta u dardaarmay. 6- Waxaad arkaysaa mar walba xaafada islii soomaali sida xoolaha isugu xidhan oo lajiidaayo,hada xaalku wuxuu marayaa in shan iyo toban kun laysku soo daayo,maalin dhawey kuwo Soomaaliya oo laga soo qab qabtay xuduuda Kenya iyo tanzaaniya waxaa qofkiiba lagu soo daayey Kun dollar ,hada waa kun doolar oo aan xataa rasiidh lahayn ,laguuna balan qaadayn inaan mardanbe lagu qaban doonin , kunkaa dollar qofka Soomaaliga ah wuxuu u samayn lahaa sadex sano oo deganaansho ah , oo waliba loogu dhufto baasaboor Soomaali ah, laakiin maxay kuugu taala Soomaaligu waa dhoohan yahay ,garana mayo ka faa’iidayso sharciga wadanka.   Garissa Lodge wuxuu asalkii ahaa hotel laseexdo, markii Soomaalidu kusoo qaxday kenya ayaa Soomaalidii u rogeen goob ganacsi ilaa uu noqday suuq weyne Kenya oo dhan lagayaqaan 7- Hada xaaladu waxay maraysaa meel aad khatar u ah ,oo qofka Soomaaliyeed noqday mid la xalaashaday dhiigiisa iyo hantidiisaba, Soomaaliduna ilaa iyo intay wadankeedii hooyo ku noqonayso ,oo ay heshiinayso ,duligaas iyo sharaf daradaas ayey meelkasta ugu noolaanaysaa ,xataa wadankeeda dhexdiisa.   WD.c/laahiyoolac in kenya yoolac20@yhaoo.com tell.254721744755 nairobi